İşaret Dili : Bir Lisan, Bir İnsan…..

İşaret dili aslında yabancı bir olarak da düşünebileceğimiz ama aslında hayatın içinde iletişim için gerekli ikinci bir dildir. İnsanlık tarihi işaretlerle başlar. İnsan hayatta her şeyi birebir yaşayarak tecrübe edemez. Ama empati yeteneğini geliştirmek ve farklılıklarımıza karşı farkındalık bilincine sahip olmak bizce iletişimin en önemli temel taşlarından bir tanesidir. Konuşma ve duyma yeteneğine sahip olsak da, olmayan insanlarla iletişim kurabilmek için bir şeyler yapabiliriz. Onlar bizimle iletişim kurabilmek için dudak okumayı ya da yazarak iletişim kurmayı tercih ediyor. Biz de onların işaret dilini öğrenebiliriz. Peki işaret dili nedir?  

İşaret Dili Tarihi

İşaret dili tarihi tüm zamanlar boyunca konuşamayan ve duyamayan kişiler birbirleriyle iletişim kurabilmeleri için kendilerine göre farklı bir dil oluşturmuştur. 1576 yılında Girolomo de Cardano, işitme engellilerinin soyut kavramları ifade edebildiği kanısına varmıştır. 1616 yılında Giovanni Bonifaccio ise “İşaret Dili, evrensel bir dildir.” demiştir. 18.yüzyılda ise Filozof Condillac, “ jest ve mimiklerden oluşmuştur “ teorisini ortaya atmıştır. Tarih boyunca insanların farklı işaret dilleri türetmeleri, işitme engellilerinin bir arada toplanmasına imkan tanıyan eğitim kurumları sayesinde olmuştur. Bu eğitim kurumlarına katılanlar ile katılmayanlar arasındaki fark bir takım zorluklara sebep olmuştur. Katılmayanların kendilerince oluşturdukları jest ve mimiklerle, eğitime katılanların kullandıkları işaret dili, bu insanların birbirleriyle anlaşmalarında sorun oluşturmuştur.

Temelde konuşma ve duyma yeteneğini kullanamayan kişilerin jest ve mimiklerle ve el hareketleriyle birbirleriyle anlaşma sağlamasıdır. Zaman içerisinde gelişerek, harflerin, kelimelerin kısacası yazılı dilin işaretlere çevrilmesi haline dönmüştür.

İşaret dili, 1700’lü yıllarda eğitim kurumlarının müfredatında yer almaya başlamıştır. 1817 yılında ise Thomas Gallaudet Amerika’da işitme engellilerine özel bir okul açmıştır. Tarihte bu şekilde başlamış ve gelişerek günümüze kadar gelmiştir.

Uluslararası İşaret Dili olarak da bilinen Gestuno 1951’de ilk defa Dünya İşitme Engelliler Federasyonu’nun dünya çapındaki kongresi çerçevesinde ele alınan evrensel dildir. Gestuno sayesinde, farklı ülkelerden işitme engelliler bir araya geldiğinde ve kendilerine özgü işaret dilleriyle anlaşamadıklarında kullanılan uluslararası bir dil gelişmiştir.

Türkiye’de İşaret Dili

Türk tarihinde işaret dili ile ilgili var olan bilgiler sınırlıdır. Ne zaman ortaya çıktığı henüz bilinmemektedir. Ancak kesin olarak bilinen, Batıdaki gelişmelerden tamamıyla farklı ve özgün olduğudur.

1500’lü yıllardan itibaren Osmanlı saraylarında mahkemelerde iletişim sağlamak amacıyla işitme engellileri görevli olarak bulunmuştur. 1902 yılında II. Abdulhamit ‘in kurduğu Yıldız Sağırlar Okulu’nda Osmanlıya has bir dil geliştirilmiş, batının sistemi kullanılmamıştır. Fatih Sultan Mehmet ve Kanuni Sultan Süleyman gibi padişahların da işaret dilini bildiği ve kullandığı Osmanlı arşiv kayıtlarında yer alan bir bilgi.

İşaret Dili Özellikleri Nelerdir?

• İşaret dili özellikleri içinde en öne çıkanı kendine has bir gramere sahiptir.
• Soyut kavramlar için kullanılan işaretler aynıdır ve beden diliyle anlatılır.
• Her ülkeye ait farklı bir dil vardır.
• Aynı coğrafyada yaşayan ve farklı sözel dilleri olan toplumlar birbirini etkilediğinden birçok farklı dil ortaya çıkmıştır.
• Tüm ülkelerin kendine has bir dili olduğu gibi, evrensel kabul edilen bir işaret dili de vardır. Dört yılda bir düzenlenen duyma engellileri olimpiyatlarında ve Dünya İşitme Engelliler Federasyonu gibi uluslararası konferanslarda Gestuno kullanılmaktadır.

Türk İşaret Dili

Türk işaret dili eylem ifadelerinde son ek bulundurmaz. Örneğin Türkçede geliyorum, yapıyorum, kullanıyorum , gidiyorum yerine ben- gelmek , ben- yapmak , ben- kullanmak , ben-gitmek şeklinde iki ayrı şekilde ifade söz konusudur. Ayrıca soru eki bulundurmayan bir dildir. Soru cümlesi jestler ve mimiklerle kurulur. Dünya’da en çok jest ve mimik kullanımı Türk İşaret Dili’nde bulunur. Bizim dilimizde olumsuzluk eki olarak “değil” kullanılır. Gitmek değil, yapmak değil, kullanmak değil, farklı değil gibi.

Türkiye’de İşaret Diliyle İlgili Yapılan Çalışmalar

Türkiye’de işaret diline verilen değer giderek arttığından bu işe gönül veren eğitmenlerin sayısı da hızla çoğalmaktadır. Birçok yerde işaret dili tercümanları iletişimdeki anlaşmazlıkları ortadan kaldırmaktadır. Ayrıca haber bültenlerinde, son dönem bazı televizyon dizilerinde, yarışma ve eğlence programlarında işaret diline de yer verilmektedir. Günümüzde GSM operatörleri de bu konuda çok sayıda projeler ortaya koymuş olup işitme engellilerine verdikleri önemi göstermektedir.

İşitme Engellileri Anlamada Bizlere Düşen Görevler

Her işitme engelli anlaşılmayı ister. Hatta her engelli için durum aynıdır. Ki bu sebeple Dünya Engelliler Haftası gibi özel farkındalık etkinlikleri vardır. Onlara gereken değeri, önemi ve hassasiyeti göstermeliyiz. İletişim kurmak için sadece onlardan tek taraflı çaba beklemek yerine bu konuda bizler neler yapabiliriz, biraz da bundan bahsedelim.

Engelli kişi her zaman işaretleşmeyi tercih etmeyebilir. Kimi dudak okumayı kimi ise yazarak iletişim kurmak ister, tercihi ona bırakın.

Karşınızdaki bir işitme engelli ya da herhangi bir insan dahi olsa mutlaka göz kontağı kurun. Göz kontağı kurmuş olmanız karşınızdaki insanı dinlediğinizi ve onun düşüncelerine ve ifadelerine önem verdiğinizi gösterir. Aynı tavrı kekemelik sorunu yaşayan insanlar için de geçerlidir.

Sadece bunlar yetmeyebilir tabii ki. Bu yüzden de bize düşen bir görev ise onların dilini öğrenmek. Bu konuda MEB, özel eğitim kurumları, ücretsiz online eğitim veren yerler gereken çalışmaları yapmaktadır. Duyarlı olalım. Biz bu konuda eğitimimizi aldık. Zaman zaman da kullanarak pratik yapmaya çalışıyoruz. Size de mutlaka tavsiye ediyoruz. Engelsiz bir yaşam için işaret dili öğrenin. Bir lisan, bir insan 🙂